باسمه تعالی
اقتصاد مقاومتی، مفهومی است که در پاسخ به تهدیدات اقتصادی و چالش‌های خارجی و داخلی در کشورهای مختلف، به‌ویژه در ایران، مطرح شده است. هدف این است که اقتصاد کشورها به‌گونه‌ای سازمان‌دهی شود که در برابر تحریم‌ها، بحران‌های جهانی، نوسانات بازار و تهدیدات دیگر مقاوم باشد و بتواند به‌طور مستقل و بدون وابستگی به منابع خارجی عمل کند. در این چارچوب، نظام بانکی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. بانک‌ها به‌عنوان یکی از ارکان اصلی در تأمین منابع مالی برای بخش‌های مختلف اقتصادی، در تحول و تقویت اقتصاد مقاومتی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. بهره‌گیری از الگوی بانکداری نوین، می‌تواند کمک شایانی به تحقق این اهداف کند ، همچنین بهره‌گیری از الگوی بانکداری نوین مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، در واقع به مفهوم به‌کارگیری استراتژی‌ها و روش‌هایی است که بانک‌ها را قادر می‌سازد تا در شرایط اقتصادی متنوع، تحریم‌ها و بحران‌ها، به‌طور مؤثر و مقاوم فعالیت کنند. این الگوها بر اساس اصول اقتصاد مقاومتی و با هدف کاهش وابستگی به عوامل خارجی، تقویت ظرفیت‌های داخلی و حمایت از تولید و اشتغال پایدار طراحی می‌شوند. در این راستا، استفاده از فناوری‌های نوین و تغییر رویکردهای سنتی بانکداری بسیار اهمیت دارد.
1.اقتصاد مقاومتی و الزامات آن
اقتصاد مقاومتی به‌طور کلی به‌دنبال ایجاد ساختاری اقتصادی است که توان مقابله با تهدیدات خارجی و داخلی را داشته باشد و از تکیه بر واردات و وابستگی به منابع خارجی کاسته شود. این مفهوم به‌ویژه در کشورهایی که بااق تحریم‌ها، نوسانات جهانی و بحران‌های اقتصادی مواجه هستند، اهمیت پیدا می‌کند. اقتصاد مقاومتی بر سه رکن اساسی تکیه دارد:
• تولید داخلی و تقویت بنگاه‌های کوچک و متوسط
• مقاومت در برابر تهدیدات اقتصادی (نظیر تحریم‌ها)
• پایداری و انعطاف‌پذیری سیستم اقتصادی در برابر بحران‌ها
2. الگوی بانکداری نوین مبتنی بر اقتصاد مقاومتی
الگوی بانکداری نوین در چارچوب اقتصاد مقاومتی، باید قادر باشد منابع مالی را به شکل بهینه و مؤثر به بخش‌های اقتصادی مختلف تخصیص دهد و در عین حال از ابزارهای نوین برای مواجهه با چالش‌های اقتصادی بهره‌برداری کند. این الگو به چندین ویژگی کلیدی تقسیم می‌شود:
1.2 استفاده از فناوری‌های نوین (فین‌تک)
بانک‌ها باید به سمت استفاده از فناوری‌های نوین مانند فین‌تک حرکت کنند تا بتوانند خدمات بانکی را به‌طور مؤثرتر و ارزان‌تر ارائه دهند. این خدمات شامل:
• پرداخت‌های دیجیتال: ایجاد بسترهایی برای انتقال وجه و پرداخت‌های آنلاین به‌منظور کاهش وابستگی به پول نقد و تسهیل تجارت الکترونیک.
• بانکداری موبایلی: فراهم کردن امکان انجام امور بانکی از طریق تلفن همراه، که باعث کاهش هزینه‌های اجرایی و افزایش دسترسی به خدمات بانکی می‌شود.
• بلاک‌چین: استفاده از فناوری بلاک‌چین برای افزایش امنیت تراکنش‌ها و تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی.
2.2 تأمین مالی خرد و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط
در اقتصاد مقاومتی، تأمین مالی برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط از اهمیت زیادی برخوردار است. این کسب‌وکارها می‌توانند به‌عنوان موتور محرک اشتغال و رشد اقتصادی عمل کنند. بانک‌ها با استفاده از مدل‌های نوین بانکداری مانند بانکداری دیجیتال، تأمین مالی جمع می‌توانند خدمات مالی به این دسته از کسب‌وکارها ارائه دهند.
3.2 حمایت از تولید ملی و صادرات
یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولیدات داخلی و توسعه صادرات است. بانک‌ها می‌توانند با طراحی بسته‌های اعتباری ویژه برای تولیدکنندگان داخلی و صادرکنندگان، حمایت‌های مالی لازم را برای رونق تولید و صادرات فراهم کنند. همچنین، بانک‌ها می‌توانند در قالب بانکداری سبز به پروژه‌های تولیدی و صنعتی که به محیط‌زیست آسیب نمی‌زنند، وام دهند.
4.2 کاهش وابستگی به منابع خارجی و تقویت خودکفایی
در شرایط تحریمی، وابستگی به منابع مالی خارجی می‌تواند تهدیدآمیز باشد. بانک‌ها باید به‌جای اتکا به منابع خارجی، روی تأمین منابع مالی داخلی تمرکز کنند. این می‌تواند از طریق تشویق به پس‌انداز داخلی، فروش اوراق مشارکت و حمایت از طرح‌های اقتصادی با اولویت داخلی باشد.
5.2 مدیریت ریسک در بانکداری
بانک‌ها باید به مدیریت ریسک در تمامی بخش‌های اقتصادی توجه ویژه‌ای داشته باشند. این شامل ریسک‌های اعتباری، ریسک‌های بازار، ریسک‌های عملیاتی و ریسک‌های سیستماتیک است. استفاده از ابزارهایی همچون مدیریت ریسک با استفاده از داده‌ها و مدل‌های پیشرفته پیش‌بینی ریسک می‌تواند به بانک‌ها کمک کند تا در شرایط بحران‌های اقتصادی عملکرد بهتری داشته باشند.
6.2 بانکداری اسلامی
بانکداری اسلامی، که یکی از اجزای اصلی بانکداری نوین در کشورهایی مانند ایران است، می‌تواند در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی بسیار مؤثر باشد. بانک‌های اسلامی بر اساس مفاهیم مالی اسلامی نظیر مشارکت، مضاربه و تکافل عمل می‌کنند و می‌توانند نقش مهمی در تأمین مالی پروژه‌های تولیدی و اقتصادی ایفا کنند. بانکداری اسلامی همچنین می‌تواند با کاهش ریسک‌ها و بهره‌گیری از قراردادهای شفاف، از بحران‌های اقتصادی جلوگیری کند.
7.2 استفاده از داده‌های کلان برای مدیریت ریسک
یکی دیگر از ابزارهای مهم بانکداری نوین در اقتصاد مقاومتی، استفاده از داده‌های کلان و ابزارهای تحلیل پیشرفته برای مدیریت ریسک است. بانک‌ها با جمع‌آوری و تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های بزرگ می‌توانند اطلاعات دقیق‌تری از وضعیت اقتصادی، ریسک‌های اعتباری و مالی مشتریان به‌دست آورند و در نتیجه تسهیلات مالی را با دقت بیشتری تخصیص دهند.
8.2 توسعه بانکداری سبز
بانکداری سبز به رویکردی اطلاق می‌شود که در آن بانک‌ها به‌جای تأمین مالی پروژه‌های آلوده‌کننده محیط‌زیست، به پروژه‌های سبز و دوستدار محیط‌زیست توجه می‌کنند. این نوع بانکداری می‌تواند به توسعه پایدار و افزایش بهره‌وری منابع کمک کند و همچنین نقش مؤثری در تحقق اهداف اقتصادی مقاومتی ایفا کند.
3. چالش‌ها و موانع پیش‌روی بانکداری نوین در راستای اقتصاد مقاومتی
درحالی‌که بانکداری نوین پتانسیل زیادی برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی دارد، اما در این مسیر موانع و چالش‌هایی نیز وجود دارد که باید بر آن‌ها غلبه شود:
• محدودیت‌های زیرساختی: بسیاری از مناطق ایران هنوز از زیرساخت‌های مناسب فناوری اطلاعات برخوردار نیستند. بانک‌ها باید به بهبود زیرساخت‌های دیجیتال و امنیت سایبری توجه ویژه‌ای داشته باشند.
• تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی: تحریم‌های بین‌المللی می‌توانند مانع از تبادل اطلاعات مالی و استفاده از ابزارهای مالی جهانی شوند.
• مقاومت در برابر تغییرات: بخشی از نظام بانکی به روش‌های سنتی عادت دارند و ممکن است در برابر تغییرات و استفاده از فناوری‌های نوین مقاوم باشند.
4.مزایا و فرصت‌های بانکداری نوین در راستای اقتصاد مقاومتی
استفاده از فناوری‌های نوین و مدل‌های بانکداری نوین می‌تواند مزایای زیادی برای نظام بانکی و اقتصاد کشور داشته باشد. این مزایا به شرح زیر هستند:
1.4کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری
یکی از اصلی‌ترین مزایای بانکداری نوین، کاهش هزینه‌های اجرایی است. با استفاده از فناوری‌های جدید مانند بانکداری دیجیتال و پرداخت‌های آنلاین، بانک‌ها می‌توانند بسیاری از فرآیندهای سنتی مانند پردازش دستی تراکنش‌ها، نگهداری اسناد و مستندات، و حضور فیزیکی مشتریان را حذف کنند. این امر منجر به کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش بهره‌وری در ارائه خدمات می‌شود. این هزینه‌ها در نهایت می‌توانند به‌عنوان منابع جدید برای حمایت از پروژه‌های تولیدی و اقتصادی کشور اختصاص یابند
2.4 افزایش دسترسی به خدمات بانکی
بانکداری نوین، به‌ویژه از طریق بانکداری موبایلی و بانکداری آنلاین، به‌طور قابل توجهی دسترسی به خدمات بانکی را افزایش می‌دهد. به‌ویژه در مناطق دورافتاده و کمتر توسعه‌یافته، این خدمات می‌توانند به‌طور مستقیم به مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها ارائه شوند، بدون نیاز به حضور فیزیکی در شعب بانکی. این افزایش دسترسی به خدمات بانکی در راستای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کمک می‌کند زیرا افراد و شرکت‌ها قادر خواهند بود به‌راحتی از منابع مالی برای توسعه کسب‌وکارها، تولیدات و پروژه‌های خود استفاده کنند.
3.4 تقویت شفافیت و کاهش فساد
استفاده از فناوری‌های نوین مانند بلاک‌چین و دفترهای کل توزیع‌شده می‌تواند شفافیت در تراکنش‌های مالی را افزایش دهد. این امر به‌ویژه در مبارزه با فساد اقتصادی و تقویت اعتماد عمومی به نظام مالی کشور مؤثر است. در مدل‌های بانکداری نوین، هر تراکنش به‌صورت دیجیتال ثبت می‌شود و قابل پیگیری است. این شفافیت می‌تواند از فساد مالی جلوگیری کرده و منابع مالی را به‌طور مؤثرتری به سمت پروژه‌های اقتصادی و تولیدی هدایت کند.
4.4 افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی
با استفاده از فناوری‌های نوین، بانک‌ها می‌توانند به‌طور موثرتری با سایر کشورها و شرکت‌های خارجی در عرصه تجارت و مالی رقابت کنند. بانکداری دیجیتال و سیستم‌های پرداخت بین‌المللی می‌توانند به راحتی روابط تجاری و مالی بین‌المللی را تسهیل کنند. این امر می‌تواند به تقویت صادرات غیرنفتی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های داخلی کمک کند، که یکی از ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی است.
5.4 حمایت از اقتصاد سبز و پروژه‌های پایدار
بانک‌ها می‌توانند با اتخاذ مدل‌های بانکداری سبز به حمایت از پروژه‌های اقتصادی که تأثیرات منفی بر محیط‌زیست ندارند، بپردازند. از این طریق، بانک‌ها می‌توانند به تولیدات پایدار، فناوری‌های سبز و پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کنند. این رویکرد نه‌تنها از نظر اقتصادی برای کشور مفید است، بلکه می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و توسعه پایدار کشور کمک کند.
5. چالش‌های اجرایی و راهکارها
با وجود تمام مزایای بانکداری نوین در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، هنوز چالش‌هایی در مسیر اجرایی شدن این الگو وجود دارد که باید به‌طور مؤثر برطرف شوند:
1.5 کمبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات
برای پیاده‌سازی بانکداری نوین در سطح گسترده، لازم است زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در کشور به‌طور چشمگیری ارتقا یابند. این امر شامل توسعه اینترنت پرسرعت، راه‌اندازی سیستم‌های امن پردازش داده‌ها و تأمین زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است. در این راستا، دولت و بانک‌ها باید با هم همکاری کنند تا زیرساخت‌های لازم را فراهم آورند.
2.5 حساسیت‌های امنیتی و سایبری
با پیشرفت فناوری‌های نوین، تهدیدات امنیتی نیز به مراتب پیچیده‌تر شده‌اند. برای اینکه اعتماد عمومی به بانکداری نوین جلب شود، باید تدابیر امنیتی دقیقی در برابر حملات سایبری، هک‌ها و تهدیدات دیگر در نظر گرفته شود. بانک‌ها باید سیستم‌های امنیتی پیشرفته‌تری را پیاده‌سازی کنند و از آخرین فناوری‌های رمزنگاری و حفاظت از داده‌ها بهره‌مند شوند.
3.5 آموزش و تغییر فرهنگ سازمانی
یکی از چالش‌های بزرگ در پیاده‌سازی بانکداری نوین، تغییر فرهنگ سازمانی در بانک‌ها و آموزش نیروی انسانی است. کارکنان بانک‌ها باید با روش‌های جدید بانکداری آشنا شوند و از ابزارهای دیجیتال استفاده کنند. این تغییرات نیازمند آموزش‌های مستمر و ایجاد یک فرهنگ جدید است که در آن فناوری و نوآوری به‌عنوان بخشی از هویت سازمانی پذیرفته شود.
4.5 مقاومت در برابر تغییرات از سوی ذینفعان
بانک‌ها و دیگر بخش‌های اقتصادی معمولاً با مقاومتی در برابر تغییرات روبه‌رو هستند. این مقاومت می‌تواند از سوی مدیران سنتی، کارکنان بانک‌ها و حتی مشتریان باشد. بنابراین، لازم است سیاست‌های آموزشی و تبلیغاتی برای ایجاد تغییرات فرهنگی و آگاهی‌بخشی در میان ذینفعان مختلف پیاده‌سازی شود. همچنین، لازم است بانک‌ها به تدریج و به‌طور مرحله‌ای تغییرات را اجرایی کنند تا پذیرش و تطابق با شرایط جدید آسان‌تر باشد.
الگوی بانکداری نوین مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار بسیار مؤثر برای مقابله با تهدیدات اقتصادی و ارتقای وضعیت مالی کشور عمل کند. با استفاده از فناوری‌های نوین، بانک‌ها می‌توانند ضمن کاهش هزینه‌ها، سرعت خدمات را افزایش داده و دسترسی مردم به خدمات بانکی را تسهیل کنند. این رویکرد به تقویت بخش‌های تولیدی، توسعه صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به منابع خارجی کمک می‌کند.
از طرف دیگر، برای پیاده‌سازی موفق این الگو، بانک‌ها باید چالش‌های مرتبط با زیرساخت‌های فناوری، امنیت سایبری، تغییرات فرهنگی و مقاومت در برابر تغییر را مدیریت کنند. دولت، بانک‌ها و سایر ذینفعان باید با همکاری نزدیک یکدیگر، این چالش‌ها را شناسایی کرده و راه‌حل‌های مناسبی برای آن‌ها پیدا کنند ، در نهایت، بهره‌گیری از بانکداری نوین در راستای اقتصاد مقاومتی نه‌تنها به‌عنوان یک ضرورت در شرایط کنونی، بلکه به‌عنوان یک فرصت برای آینده‌ای پایدار و مقاوم‌تر برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود.
امیرحسین زارعی پژوهشگر دفتر پول و بانکداری
