بررسی چرایی و چگونگی و آینده درگیری اخیر در قره‌باغ
وقوع درگیری دوباره در منطقه قفقاز افکارعمومی و ادبیات نخبگانی ایران را به شدت متاثر کرد. اظهارنظرهای متفاوت و گاه متضاد حول نسبت درگیری اخیر با منافع ملی و مواضع جمهوری اسلامی ایران باعث شد تا جمعی از دغدغه‌مندان و دانشجویان این حوزه در دفتر مقاومت بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع)جلسه ای با حضور استاد رامین فرهودی مدیر اندیشکده ترند برگزار نمایند.
ریشه تاریخی و چرایی درگیری اخیر:
درگیری قومی میان ارامنه و آذری‌ها ریشه در تاریخ این منطقه دارد. از زمان روسیه تزاری درگیری میان این دو گروه قومی وجود داشته اما در دوران شوروی این تقابل شدیدتر شد. منطقه قره‌باغ را شوروی ارمنی نشین کرد تا با استفاده از درگیری‌های به وجودآمده حول آن بتواند بر آذری‌ها و ارامنه حکومت کند. این درگیری‌ها و نزاع‌ها در اوخر دوران شوروی شدت بیشتری گرفت تا اینکه به قتل عام‌ها و کوچ های اجباری وحشتناکی منجر شد.
چرا در این زمان درگیری شروع شد:
پیش بینی ما در اندیشکده از درگیری در حال وقوع در قره باغ این بود که نبرد پیش از زمستان شروع می‌شود و پایان می پذیرد زیرا با وارد شدن به فصل سرما، منطقه قره باغ صعب العبور میگردد از طرفی مدارس و دانشگاه ها بازگشایی می‌شود و دیگر نمی‌توان نیروهای ذخیره را فراخواند.
آینده قره باغ کوهستانی در آذربایجان:
به نظر می‌رسد افکارعمومی آذربایجان و دولت این کشور با توجه به سابقه درگیری و نفرت قومی میان ارامنه و آذری‌ها قادر به پذیرش ارامنه قره‌باغ در داخل جامعه خود علی‌رغم ادعاهایش نباشد. به همین دلیل احتمال درگیری قومی میان دو طرف وجود دارد. این دو گروه قومی سال‌هاست با یکدیگر درگیرند و نفرت عمیقی نسبت به هم در دل دارند. برای درک این واقعیت بهتر به به تجربه ایران و عراق توجه کنیم. علی‌رغم رابطه حسنه ایران و عراق در حال حاضر و اقداماتی مانند اربعین و دفاع از حرم، هنوز زخم جنگ هشت ساله تازه است و خانواده هایی از دو طرف هنوز داغ فرزندانشان را در دل دارند. همین شرایط با شدت بسیار بیشتر و شدیدتر بر خانواده های ارمنی و آذری حاکم است. فلذا نمی‌توان انتظار همزیستی مسالمت آمیز میان ارامنه و آذری‌ها را به این زودی داشت. اما بنده فکر میکنم که آینده متفاوت خواهد بود. جالب است بدانید مدتی پیش با یکی از دوستانم در آذربایجان صحبت می‌کردم و او میگفت دوستی بین آذری و ارمنی ناممکن است. من در پاسخ به او گفتم آینده شما طور دیگری رقم خواهد خورد و شما دست آخر مجبور میشوید با ارامنه مراوده داشته باشید.
در حال حاضر موج مهاجرت ارامنه قره باغ از این منطقه به ارمنستان و از آن جا به اروپا در حال گسترش است. گرچه بنابر اخبار واصله ارتش آذربایجان تلاش دارد با محاصره خانکندی جلوی این مهاجرت را بگیرد.
آینده قفقاز و کریدور زنگه زور:
وقایع آینده قفقاز پس از درگیری اخیر در قره‌باغ حول محور کریدور زنگه زور متمرکز خواهد بود. پس از پیوستن ایران به پیمان شانگهای آمریکا قصد دارد با ایجاد کریدور زنگه زور ارتباط ایران با کشورهای عضو شانگهای را قطع کند. اسرائیل نیز درصدد است با ایجاد کریدور زنگه زور درآمدهای ایران را کاهش دهد. ترکیه نیز می‌خواهد با ایجاد این کریدور راه ارتباطی ایران با اروپا را از بین ببرد. اکنون ترانزیت ما با اروپا از طریق مرز بازرگان صورت می‌گیرد. با ایجاد کریدور زنگه زور و قطع ارتباط ایران با ارمنستان ترکیه به راحتی می‌تواند راه ارتباطی ایران با اروپا را از بین ببرد. من در جاهای دیگر هم گفتم که ایران برای ترکیه یک رقیب تمدنی است. ترکیه این را به خوبی می‌داند که مانند گذشته نمی‌تواند از راه نظامی با ایران برخورد کند زیرا مانند دوره عثمانی با شکست مواجه خواهد شد. اگر ترکیه با ایران وارد جنگ شود علویان این کشور که جمعیت هشت میلیونی دارند به دلایل علقه های مذهبی طرف ایران را خواهند گرفت و از ایران پشتیبانی خواهند کرد.
اما به طور نامحسوس در حال پیشبرد دو هدف در سطح منطقه است. یکی ایجاد کریدور زنگه زور و قطع ارتباط ایران با اروپا و دیگری گسترش پانترکیزم در مناطق شمال غربی ایران.
آخرالزمان در قفقاز:
گرچه شاید این سخن من عجیب به نظر برسد زیرا ما دین را در دانشگاه هایمان از مطالعات علمی خارج کردیم اما به نظر من اسرائیل با یک نگاه آخرالزمانی در حال تلاش برای حذف کردن ارمنستان از روی نقشه جهان است. به همین دلیل نیز در حال تلاش برای ایجاد کریدور زنگه زور و قطع ارتباط این کشور با ایران است.
کینه روسیه از پاشینیان:
روسیه در تلاش است تا با حمایت از جریان های نزدیک به خود در ارمنستان پاشینیان را کنار بزند . جریان های ملی مذهبی ارمنستان که سابقه ترور و حذف فیزیکی رئیس جمهور این کشور را دارند دل خوشی از پاشینیان ندارند و با پیدا کردن یک گزینه جایگزین برای پاشینیان، او را کنار خواهند زد.
آینده قفقازپس از پایان درگیری :
پس از پایان درگیری درجریان در قره باغ اوضاع برای مدتی در قفقاز آرام خواهد بود اما این شرایط موقتی است و احتمالا حدود یک سال بعد اوضاع بخاطر کریدور زنگه زور دوباره متشنج خواهد شد. با توجه به اراده های فرامنطقه‌ای برای ایجاد این کریدور که از سوی ناتو و رژیم صهیونیستی وجود خواهد داشت قظعا احداث این کریدور دنبال خواهد شد.
نقش ایران در قفقاز پس از پایان جنگ:
با توجه به اینکه ادغام مسالمت آمیز ارامنه قره باغ در جامعه آذربایجان بعید به نظر می‌رسد وضعیت انسانی در قره‌باغ بحرانی خواهد بود. فلذا نظارت جهانی بر وضعیت انسانی این منطقه لازم می‌آید. ایران نیز باید با هلال احمر در این نظارت جهانی شرکت کند. هلال احمر ایران بر خلاف نهادهایی مانند صلیب سرخ کشورهای غربی سابقه خوبی در رفتار با ملت ها دارد. کشورهای غربی با استفاده از نهادهایی مانند صلیب سرخ همیشه به جاسوسی از دیگر کشورها اقدام کرده‌اند.
ایران و درگیری اخیر:
نیروهای مسلح ایران با توجه به تحرکات اخیر در مرزهای کشور قطعا از وقوع درگیری اطلاع داشته اند. اعزام هیئت‌های دیپلماتیک و نظامی به باکو از آن جهت صورت گرفت که اطمینان حاصل شود آذربایجان قصد عملیات در خاک ارمنستان و استان سیونیک را ندارد بلکه عملیات نظامی محدود به قره‌باغ کوهستانی خواهد بود که ایران نیز آن را جزوی از اراضی جمهوری آذربایجان می‌داند.
اشتباه ارمنستان:
ارمنستان با سیاست های خاصی که در داخل و خارج در پیش گرفت حمایت روسیه را از دست داد و پس از آن سعی کرد حمایت غرب را بدست آورد؛ اما موفق نبود. متاسفانه علی‌رغم تلاش های بسیار و البته غیر مستقیم ایران برای همکاری امنیتی با ارمنستان در سطح منطقه دولت این کشور به رهبری نیکول پاشینیان تمایلی به کار با ایران نداشته و ندارد. دقیقا معلوم نیست از برای چه. شاید تعصبات مذهبی مانع آن ها می‌شود که با یک کشور مسلمان همکاری کرده و از آن کمک بگیرند.
روابط آذربایجان و اسرائیل:
توجه به نقشه ژئوپلتیکی آذربایجان نشان می‌دهد که این کشور شباهت فراوانی به اسرائیل دارد. مانند این رژیم آذربایجان نیز در محاصره دشمنان خود قرار دارد. آذربایجان از ابتدای تشکیل با تهدید وجودی ارمنستان روبه رو بوده، با گرجستان اختلاف مرزی داشته و با ایران شیعه نیز سر سازش ندارد.
اسرائیل به آذربایجان آموخت که چگونه در زمان خود از لابی برای کاهش فشار بین المللی و در زمان خود ازجنگ برای پیشبرد اهدافش استفاده کند. توجه به اقدامات جمهوری آذربایجان در طول سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این کشور از مشاوره و تجربیات رژیم صهیونیستی به خوبی استفاده کرده است. به نظر می‌آید روابط نزدیک میان اسرائیل و آذربایجان تا مرگ یا کنار رفتن الهام علی اف (به هر دلیلی که باشد) ادامه خواهد داشت.
به نظر نمی‌آید که ایران اقدام مستقیم نظامی علیه اقدامات و فعالیت های اسرائیل در آذربایجان انجام دهد بلکه پاسخ ایران را باید در قریب 30 عملیات روزانه مقاومت در اراضی اشغالی دید.
روسیه و قفقاز:
همانطور که معروف است ارمنستان از ابتدای تشکیل خود روابط حسنه‌ای با روسیه داشت. ارتش و سرویس امنیتی این کشور شکلی کاملا روسی دارد. در طول جنگ اول قره‌باغ هم روسیه از ارمنستان پشتیبانی نمود و پس از آن هم بزرگ ترین حامی ارمنستان در صحنه بین المللی روسیه بوده است.اما پاشینیان از ابتدای روی کارآمدن با روسیه رابطه خوبی نداشته و ندارد و در نتیجه روس‌ها او را گزینه مطلوب خود نمی‌دانند.
اما آذربایجان از ابتدای حیات خود نه خواسته در اردوگاه روسیه باشد و نه متحد ایران، گرچه سعی نموده توازن را در سیاست خارجی خود حفظ کرده و با هر دو طرف رابطه داشته باشد. سیاست خارجی آذربایجان از ابتدا به غرب گرایش داشته و دارد. این کشور سعی نموده در اردوگاه ناتو، آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار بگیرد.
روسیه خود را بازنده معادلات قفقاز می‌داند و به همین دلیل از دخالت مستقیم در آن امتناع می‌کند. گرچه تلاش دارد با ایجاد روزنه ای منافع خود را در منطقه حفظ کند. رسیدن به این هدف برای روسیه بدون کمک ایران ممکن نخواهد بود و باید با ایران برای پیشبرد منافع و اهداف خود در قفقاز همکاری کند.