به همت واحد جهاد اقتصادی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق علیه السلام گفتگوی اینترنتی به میزبانی از دکتر علی ضیایی کارشناس مسائل حوزه ترانزیت با موضوع بررسی جایگاه ایران درحوزه ترانزیت بین الملل برگزار شد .
ایشان در مقدمه صحبت هایشان به تبیین جایگاه ترانزیت در اقتصاد امروز پرداختند. دکتر ضیایی با اشاره به چیستی ترانزیت و ضرورت توجه به ترانزیت در کشور ما به عنوان منبع درامد پایداری برای گذار از وابستگی اقتصادی به نفت اشاره کردند .همچنین افزودند که در گذشته با توجه به عدم توسعه کشتیرانی بسیاری از حمل ونقل کالا ها بوسیله راه زمینی انجام میشد و موقعیت ژئوپلتیکی کشورایران به گونه ای بود که اکثر کاروان های تجاری ناگزیر بودند که از خاک ایران گذر کنند و همین مساله باعث شده بود که حکومت های حاکم بر این منطقه همواره قدرت سیاسی و اقتصادی بالایی داشته باشند و از طرفی وجود کاروانسراهای متعدد و شواهد تاریخی موجود از توسعه اقتصادی در گذشته، گواهی بر این مساله است.
ایشان به دو مساله “توسعه تجارت دریایی و کمرنگ شدن ترانزیت زمینی” و در کنار آن “شرایطی که استعمارگران و دولت های بی کفایت در قرون اخیر بوجود آوردند” علت برهم خوردن امنیت نسبی منطقه خاورمیانه بیان کرده و گفتند همین مساله باعث شده است که جایگاه ترانزیتی کشور به فراموشی سپرده شود.
در ادامه ایشان اذعان داشتند که در سالهای اخیر با پیدا شدن امنیت نسبی در منطقه و با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فرصت های ترانزیتی دیگری در منطقه شکل گرفته است و این تقاضا آنقدر بالا و پر اهمیت میباشد که چنانچه ایران نتواند نقش آفرینی صحیحی در این عرصه انجام دهد به زودی شاهد آن خواهیم بود که این نیاز ها از طرقی به غیر از ایران و به عبارتی از مسیر های رقیب برطرف شود.
برای مثال کشور های آسیای میانه که محصور در خشکی هستند نیاز شدیدی به دسترسی به آب های گرم آزاد دارند و بهترین مسیر برای آنها استفاده از بندر چابهار میباشد که مسئولان باید بتوانند از این فرصت استفاده کنند اما با توجه به کم کاری مسئولان مربوطه در سالهای اخیر شاهد هستیم که کشورهای پاکستان و افغانستان و ترکمنستان در صدد ساخت مسیر جایگزین با محوریت پاکستان هستند که اگر در بازه زمانی کوتاهی، به تقویت مسیر داخلی این کریدور، برای مقابله با این مسیر جدید نپردازیم و این مسیر شکل بگیرد، یک رقیب جدی برای کشور خواهد بود .
همچنین مسیر دوم شمال به جنوب ایران که برای وصل کردن کشور های قفقاز و روسیه به آب های خلیج فارس است یک فرصت بزرگ برای کشور میباشد که باید حداکثر بهره برداری از آن انجام شود اما با غفلت مسئولان شاهد بوده ایم که اخیرا ترکیه با اتصال خط آهن خود به عراق و بندر بصره تبدیل به رقیب جدی برای ایران شده و درحال حذف ایران از این مسیر میباشد.
مسیر سوم که مهمترین مسیر ترانزیتی کشور میباشد کریدو شرق به غرب برای اتصال چین به اروپا میباشد. این مسیر که در گذشته تحت عنوان جاده ابریشم از خاک ایران می گذشت، هم اکنون رقبای زیادی پیدا کرده که یکی از آنها مسیر ریلی روسیه در شمال دریای خزر و مسیر دوم مسیر آبی خاکی ترکیه است که از چین _قرقیزستان_ازبکستان_ترکمنستان_مسیر دریای خزر_بندر باکو در آذربایجان _گرجستان و سپس ترکیه میباشد .که ترکیه برای هموار کردن این مسیر و حذف گرجستان حتی حاضر با جنگ با ارمنستان و تصاحب خاک جنوب این کشور شد .
مساله مهم در همه این رقابت ها آن است که علاوه بر کم کاری و بیخیالی مسئولان در این حوزه ،کشور هایی مثل آمریکا و اسرائیل از جمله برنامه ریزان این مسیر های رقیب هستند تا بتوانند از این طریق یکی از راه های درآمد ارزی و یک مولفه قدرت سیاسی را از ایران بگیرند.
این کارشناس مسائل ترانزیت در پاسخ به راهکار های داخلی برای پیروزی در این رقابت گفتند :یکی از مهم ترین چالش های داخلی در مساله ترانزیت عدم توجه به توسعه زیر ساخت و قوانین دست و پاگیر کشور میباشد .ایشان تاکید کردند سه مولفه سرعت انتقال، امنیت وهزینه مهم ترین شاخص های انتخاب مسیر ترانزیتی میباشد. متاسفانه شبکه ریلی و جاده ای کشور فرسوده میباشد و برنامه ریزی دقیق و مناسبی برای حمل کالا ها نداریم که باعث می‌شود سرعت انتقال کالا در کشور بسیار زیاد شود.
همچنین در حوزه گمرکات کشور موازی کاری های نهادی بسیاری داریم که امنیت محصول را کاهش می‌دهد و باعث تاخیر در زمان ارسال کالا میباشد. برای مثال یک محصول کشاورزی که از مقصد امارات آمده و به ترکیه می‌رود اگر بخواهد از ایران عبور کند در چند موقف باید توقف کند و سازمان های مختلفی از جمله پلیس مبارزه با قاچاق و… باید پلمپ محصول را باز کنند که این بسیار هزینه بر و غیر متعارف میباشد.
اما سازمان های مربوطه دلیل این کار را جلوگیری از قاچاق کالا می‌دانند در صورتی که اگر شرکت های ترانزیتی معتبری داشته باشیم یا از خطوط راه اهن استفاده کنیم ریسک قاچاق پایین می‌آید. قوانین گمرکی کشور بسیار ناکار آمد و دست و پا گیر می‌باشند و نیاز به تحول و بازنگری و سازمان دهی فوری میباشد و اگر زیر ساخت های مناسبی هم داشته باشیم با سازوکار فعلی توان رقابت با دیگران را نخواهیم داشت.
همچنین ضرورت بازاریابی سیاسی از طریق دیپلماسی اقتصادی از مولفه های توسعه این منبع درامد اقتصادی میباشد.
کشور ایران به طور ژئوپلتیک در بحث ترانزیت جهانی جایگاه مطلوبی دارد وبا به کار انداختن این ظرفیت شاهد افزایش درآمد ارزی خواهیم بود و با وابسته کردن تجارت دیگران به خاک خودمان علاوه بر توسعه اقتصادی شاهد توسعه سیاسی و کاهش برخی فشار های تحریمی خواهیم بود .اما با توجه به برنامه ریزی دقیق و صریح دشمنان برای ضربه زدن به کشور از این طریق و حذف کردن ایران از مسیر ترانزیت بین الملل،نیازمند توجه جدی و عکس العمل انقلابی مسئولان برای حل مشکلات این حوزه هستیم.