بسم الله الرحمن الرحیم
تناقضی به نام بانکداری اسلامی
با نگاهی به تاریخچه نظام مالی و داستان پیدایش بانکها درمییابیم که سیستم نظام مالی از گذشته تاکنون پیشرفت چشمگیری داشته است اما این پیشرفت خطی نبوده و همیشه شاهد گسیختگی‌های این نظام در برهه‌های مختلف تاریخی بوده‌ایم.
چه بسیار بانکها و شرکت‌های بورس که در لندن و وال استریت به واسطه پول نابود شده‌اند و در حال حاضر میتوان گفت بسیاری از غول‌های مالی جهان در معرض نابود‌شدن هستند.
با این وجود اعتراف میکنیم که پول میتواند بسازد و یا خراب کند.
اگر بخواهیم بیشتر به اهمیت این موضوع اشاره کنیم، باید بگوییم بسیاری از بحران‌های اقتصادی و مالی در نهایت میتوانند منجر به آشوب‌ها و انقلاب‌های تاریخ ساز شوند.
حال میخواهیم کمی به گذشته بازگردیم.
دنیای بدون پول را تصور کنید، زمانی که پول هنوز شناخته نشده بود.
پانصد سال قبل قدرتمندترین تمدن آمریکای جنوبی، اینکاها پدیده‌ای به نام پول را نمیشناختند و برای کیفیت ثابت فلزات کم یاب ارزش قائل بودند.
نیروی کار، واحد ارزش در تمدن اینکاها بود، معیاری که بعدها در جوامع کمونیستی حاکم شد.
فرانسیسکو پیزارو در سال 1532 از اسپانیا به سرزمینی آمد که بعدها پرو شمالی نام گرفت و به پایتخت پادشاهی طلا معروف شد.
اسپانیایی‌ها که از معادن طلا و نقره در سرزمین اینکاها باخبر بودند به استخراج طلا پرداختند و از غفلت آنها در جهت منافع خود سوء استفاده کردند که در نهایت منجر به ثروتمند‌شدن تاج و تخت اسپانیا شد.
اسپانیایی‌ها در ادامه روند فعالیت، آنقدر به مستعمرات خود نقره تزریق کردند تا در نهایت ارزش نقره کاهش پیدا کرد زیرا با افزایش حجم نقره کالاهای خروجی از بازار افزایش پیدا کرده و در نتیجه قیمتها افزایش مییابند.
با نگاهی به ماهیت مبادلات و معاملات درمییابیم که مبنای آن وجود اعتماد دو طرفه است و تا زمانی که اعتماد وجود نداشته باشد نه پولی داده میشود و نه پولی گرفته میشود.
این اعتماد دو طرفه با ظهور پول ایجاد شد زیرا اعتماد به دیگران است که فردی را به قرض‌دادن پول وا میدارد.
واژه credo به معنای “من باور دارم” ریشه لاتین واژه credit به معنای اعتبار است پس از این رو میگوییم بدون خلق اعتبار، چنین تاریخی در اقتصاد جهان رقم نمیخورد.
تمدن مدرن در حال حاضر به قرض‌گرفتن و قرض‌دادن پول بسیار وابسته شده‌است. پیرو موضوع مطرح‌شده، جستجو در تاریخ به ما نشان میدهد که وام‌دهندگان با وجود خدماتی که ارائه میدادند هیچ گاه در جامعه محبوبیتی نداشته‌اند.
به نظر شما دلیل آن چیست؟
با بازگشت به سال 1200 میلادی به سرزمینی واقع در شمال ایتالیا میرویم، سرزمینی که اعتماد در آن کیمیا بود.
ونیز شهری است که در تاریخ ادبیات ایتالیا واژه رباخواری را یدک میکشد. با مطالعه رمان تاجر ونیزی، اثر شکسپیر متوجه میشویم که رباخوارها در آن برهه، بسیار منفور بوده‌اند. یکی از آنها فردی به نام شایلاک بود. شایلاک یک وام دهنده یهودی با دلی به سختی سنگ، در شمال ایتالیا زندگی میکرد.
چنین سبقهای در تاریخ ادبیات ایتالیا نشان‌دهنده آن است که یهودیان رباخوار چهره‌ی بسیار منفوری در جامعه خود داشتند.
واقعیت داستان در محله گتوها یافت میشود. محلهای یهودی نشین در ایتالیا که در آن جا محصور شده بودند. یهودی‌ها در ونیز تحمل میشدند زیرا توانایی ارائه خدمتی را داشتند که برای تجار مسیحی ممنوع بود.
آنها وام میدادند و نزول می‌گرفتند، این درحالی است که نزول‌خواری در آیین مسیحیت ممنوع و در آیین یهود نیز فقط با غیر یهودیان مجاز است.
یهودیان پشت میزهایی مینشستند و به وام‌دادن مشغول میشدند که آن میزها “بنکی” شهره داشتند. (ریشه کلمه ایتالیایی بانک)
انزوای اجتماعی هزینهایی بود که یهودیان برای این کسب وکار پرداختند و ضرر آن را به جان خریدند.
فعالیتی که وام دهندگان و وام گیرندگان انجام میدادند با مشکلی مواجه بود، اگر وام‌دهنده‌ها سخاوت زیادی به خرج میدادند هیچ سودی عایدشان نمی‌شد و اگر بسیار خسیس رفتار می‌کردند وام گیرنده‌ها نمی‌توانستند به تعهداتشان عمل کنند.
تنها راه حل این بود که قدرت و حجم این سازوکار را افزایش دهند و آن هم فقط از طریق ایجاد یک سیستم گسترده مالی صورت‌پذیر بود.
این‌طور شد که بانکها شکل گرفتند.
از آن پس اصلی‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات مالی از قالب گتوها خارج شدند و به مجموعهای قانونی از بانکها تبدیل شدند.
همان‌طور که بیان شد مفهوم بانک بر ربا بنیان نهاده شده است.
امروزه از چهره شایلاکها قباحت‌زدایی شده است و همان فعالیت‌ها در قالب نظام بانکداری صورت می‌گیرند.
تاریخچه بانک و نظام بانکداری در ایران به گذشته‌های دور باز میگردد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بانک‌های موجود در زمان پهلوی ملی شدند و تعدادی از آنها با یکدیگر ادغام شدند و سیستم نظام مالی در آنها دستخوش تغییر نشد.
با توجه به اهداف والای انقلاب اسلامی، تمدن سازی نیازمند تکامل مراحل پیشین خود یعنی نظام‌سازی، دولت‌سازی و جامعه‌سازی است. این مراحل جز با طرح‌ریزی استراتژیک متناسب با آیین اسلامی انجام پذیر نیست و باید تاکید کرد تا زمانی که تناقض‌های بزرگ همانند “بانکداری اسلامی” وجود دارند تمدن سازی محقق نخواهد شد.
منابع:
- کلبه کرامت_قدرت نیمه سخت
- مستند ترقی پول (پروفسور نایل فرگوسن)
- به قلم محمدصادق قراویری